Openbaar Ministerie: euthanasie was gerechtvaardigd

De arts verleende in mei 2017 euthanasie aan een 67-jarige wilsonbekwame patiënte met de ziekte van Alzheimer, mede op basis van een eerder opgestelde wilsverklaring. De arts, een specialist ouderengeneeskunde, besloot hiertoe na een intensief onderzoekstraject en zorgvuldige besluitvorming. Het OM startte in maart 2018 een onderzoek, nadat een regionale toetsingscommissie (RTE) had geoordeeld dat de arts niet aan alle zorgvuldigheidseisen had voldaan: de wilsverklaring zou niet concreet genoeg en gedateerd zijn en de arts zou onvoldoende hebben onderbouwd waarom zij was afgeweken van het SCEN-advies (RTE 2017-103). In november 2020 concludeert het OM – in lijn met het arrest van de Hoge Raad in de zaak Kastanje – dat de wilsverklaring toereikend was. Er was sprake van een vrijwillig en weloverwogen verzoek; ondraaglijk, uitzichtloos en actueel lijden; een redelijke andere behandeloplossing ontbrak.

Geen wettelijke vereiste

Het OM en Expertisecentrum Euthanasie verschillen van mening of de arts een tweede SCEN-advies had moeten inwinnen. Kersten: “Het OM zegt in feite: euthanasie was gerechtvaardigd, maar de patiënte had nog langer moeten lijden om een tweede SCEN-arts te laten rapporteren. Hoe valt dit te rijmen? Het OM stelt hier meer eisen dan de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (Wtl). Natuurlijk wil elke arts een ondersteunend SCEN-advies, een wettelijke vereiste is het echter niet. De wet eist een beoordeling door een onafhankelijke arts met als doel dat de uitvoerend arts hierop reflecteert, beschouwt, overweegt en afweegt. Dit is gebeurd. De arts heeft uitgebreid gereflecteerd. Niet alleen met de SCEN-arts, ook met een klinisch geriater van het expertisecentrum en met een zestal collega-artsen tijdens een multidisciplinair overleg (MDO). Dit MDO van Expertisecentrum Euthanasie is de ultieme plek voor reflectie.” Het expertisecentrum is ervan overtuigd dat de arts ruimschoots aan alle zorgvuldigheidseisen heeft voldaan, zowel aan de letter van de wet als de intentie ervan.

Zware stempel

Voor de veronderstelde schending van het consultatievereiste kreeg de arts eerder een waarschuwing van het Regionaal Tuchtcollege voor de gezondheidszorg in Amsterdam. Tegen deze uitspraak is beroep ingesteld. Het feit dat het OM afziet van vervolging is voor de arts een enorme opluchting. Kersten: “De afgelopen drie jaar waren zenuwslopend voor onze arts; de mogelijkheid van strafvervolging drukte een zware stempel op haar leven. Ook voor de familie van de patiënte was het een zware periode.”

Om te voorkomen dat artsen van Expertisecentrum Euthanasie met de gevolgen van een RTE-oordeel ‘niet aan alle zorgvuldigheidseisen voldaan’ te maken krijgen, is mede naar aanleiding van deze zaak de mogelijkheid van een extra reflectie-MDO ingesteld. “Ons werk mag geen vragen oproepen”, zegt Kersten. Sinds november 2017 ontving het expertisecentrum ruim 2000 RTE-oordelen: 100 procent zorgvuldig.”

Remmende werking

Deze zaak laat zien hoe complex euthanasie bij dementie is, met name als de wilsbekwaamheid in het geding is. Expertisecentrum Euthanasie adviseert mensen met de diagnose dementie en een euthanasiewens om deze wens tijdig met hun behandelend arts te bespreken – ook artsen hebben hierin een professionele verantwoordelijkheid. Eenmaal wilsonbekwaam wordt het verlenen van euthanasie veel moeilijker.

Recente strafrechtelijke onderzoeken hebben een remmende werking op de bereidheid van artsen in Nederland om euthanasietrajecten op basis van dementie op te pakken. Kersten: “Er melden zich artsen bij Expertisecentrum Euthanasie die al meerdere keren euthanasie verleenden, maar nu advies willen. Andere artsen geven aan dat ze helemaal niet meer durven uitvoeren. Dat is slecht nieuws voor patiënten met dementie en een euthanasiewens.”