‘Ik leef op de gedachte dat dit haar grootste wens was.’

De dochter van Margo ten Broeke kreeg euthanasie

Schizofrenie, psychoses, verslaving, posttraumatische stressstoornis, suïcidaliteit: na dertig jaar psychiatrische crisissen, behandelingen en alsmaar weer terugvallen, was Barbara Koel op haar 51e leeggestreden. Ten einde raad deed ze een beroep op Expertisecentrum Euthanasie, dat haar op 24 november 2020 de rust kon geven die ze zo verlangde. Hoe kijkt moeder Margo ten Broeke (76) naar het euthanasietraject van haar dochter?

“Rond haar zeventiende begon Barbara te veranderen. Haar vader, broer en ik kregen lastiger contact met haar, ze trok zich terug. Daarvoor was ze soms wat stil of angstig, maar verder was ze vooral een leuk, slim meisje. Op haar achttiende verhuisde ze naar Groningen. Wanneer we haar zagen, merkten we dat ze veel dronk. In diezelfde periode gingen haar vader en ik scheiden, dat was een zware tijd voor ons allemaal. Naast drank, raakte Barbara aan de speed en had vriendjes die dat ook deden. Als ouder sta je machteloos. Barbara was altijd zo netjes, zo beschaafd, zo’n leuke dochter. Ik kon het niet geloven.”

Angst

“Haar leven werd steeds zwaarder. Ze bleef foute, verslaafde mannen aantrekken, zwierf rond en kreeg twee kinderen. Ze heeft het geprobeerd, maar ze wist niet hoe ze een gezin moest aanpakken. Haar zoon heeft ze bewust afgestaan om hem een beter leven te geven. Gelukkig heeft hij het getroffen met zijn pleeggezin; hij is goed terecht gekomen.Later kreeg ze een dochter, die band heeft nooit een kans gekregen, tot groot verdriet van beiden. Met allebei de kleinkinderen heb ik contact, maar wat kon ik verder? Als oma zit je overal tussen. Er was zoveel angst en stress rondom Barbara.”

“Ze begon stemmen in haar hoofd te horen, kreeg de labels ‘schizofreen’ en ‘psychotisch’, ging instellingen in en uit. Ze was zo alleen. Het lukte haar niet om contact te maken, ook niet met zichzelf. Haar enige plezier was muziek luisteren, altijd zat ze met oortjes in. En soms, heel soms, was er even de Barbara die ik kende, zo lief en alledaags. Ze huilde nooit, dat kwam door de medicijnen, maar gebeurde dat toch en ik was erbij, dan waren we even écht samen.”

Te laat

“Radeloos deed ze enkele suïcidepogingen. Die mislukten, maar haar grote wens om rust te krijgen, bleef. Het lukte Barbara om op eigen kracht om af te kicken van de alcohol en de speed. Maar het was te laat, ze kon geen ‘normaal’ leven meer opbouwen, wist niet hoe dat moest. Ze woonde beschermd in Assen, daar lag ze alle dagen op bed of op de bank, met de gordijnen dicht. Elke prikkel was te veel. Regelmatig haalde ik haar op om bij mij te zijn, maar ook dan kon ze geen kant op. De stemmen en de angst regeerden haar.”

‘Wat helpt in mijn verdriet, is dat we goed afscheid hebben kunnen nemen.’

“Op een dag, twee jaar geleden, vertelde ze dat ze een brief naar Expertisecentrum Euthanasie had gestuurd. ‘Ik wil er niet meer zijn’, zei ze. ‘Jij wordt ook ouder en als je overlijdt, ben ik echt alleen.’ Ik was compleet beduusd. Het duurde lang voordat Barbara iets hoorde, maar vanaf het moment dat het expertisecentrum contact opnam, was er opluchting. Ik kon niet met Barbara praten over haar angst en pijn, maar arts Pieter en verpleegkundige Anneke lukte dat wel. Al snel bevestigden ze dat dit geen leven was voor Barbara, ze steunden haar volledig in haar wens. Als moeder wil en kun je het niet zien, maar zij legden haar situatie bloot, ze zágen haar echt.”

“Gedurende het traject maakte ik zelf ook een omslag: ‘het is goed zo’, kon ik tegen haar zeggen. Dwars tegen mijn gevoel in natuurlijk, want wie wil zijn dochter nu verliezen? Maar ik gunde haar de rust. We hadden veel contact in deze tijd, het was spannend. Barbara vreesde dat het niet zou lukken, maar ze kon altijd bellen met Anneke. Het was zo fijn dat ze zo’n kundig iemand als steun had.”

Berusting

“Na acht maanden volgde het zo verlangde ja-woord van de SCEN-arts. Toen ging het opeens snel; Barbara wilde liever vandaag dan morgen sterven. Toen de datum was vastgesteld, hebben we zo’n fijne week gehad, zelfs met uitjes naar de dierentuin. Vastberaden regelde ze haar eigen begrafenis, had veel contact met haar broer die in Hongarije woont, sprak met haar zoon. Zo onwerkelijk. Maar vanuit mijn werk als verpleegkundige herkende ik het van terminale patiënten: de totale berusting en het verlangen naar de dood. Ze was zover, het was klaar.”

‘Ik mis Barbara elke seconde.’

“Ik leefde op de automatische piloot, tot aan haar sterfbed aan toe. Hoe zorgvuldig Pieter en Anneke me ook hadden voorgespiegeld hoe het zou gaan, je kunt als moeder nooit voorbereid zijn, weet ik nu. Het is onbeschrijflijk wat er met je gebeurt als je kind onder je ogen overlijdt. Ik stond erbij en ze was al weg.” “Ik mis Barbara elke seconde, maar leef op de gedachte dat dit haar grootste wens was. Er is kracht voor nodig om voor euthanasie te kiezen. Wat helpt in mijn verdriet, is dat we goed afscheid hebben kunnen nemen, mede dankzij de fijne mensen van het expertisecentrum. Bij hen kreeg Barbara gehoor en mocht ze er echt zijn.”

Pieter Stigter: “Trots dat ik heb kunnen helpen.”

Bij het beoordelen van de euthanasiewens van patiënten met een psychische stoornis moet er altijd een second opinion worden gevraagd van een psychiater. Daarnaast is er, als de uitvoerend arts geen psychiater is, een consult nodig van een SCEN-psychiater. Zo wordt gegarandeerd dat bij elk traject minimaal twee psychiaters betrokken zijn. Het duurde lang voordat Pieter Stigter - specialist ouderengeneeskunde en een dag per week werkzaam voor Expertisecentrum Euthanasie – een psychiater bereid vond om Barbara’s situatie te onderzoeken.

“Binnen de psychiatrie is er nog weinig bereidheid om mee te werken aan de beoordeling en uitvoering van een euthanasiewens”, zegt Stigter. Na de second opinion en de beoordeling van de SCEN-psychiater, werd Barbara’s wens uitvoerig besproken in een multidisciplinair overleg van het expertisecentrum: zien we met z’n allen niets over het hoofd? Na een unaniem akkoord, kon het team Barbara het goede nieuws geven. Stigter: “Er was voor haar geen andere uitweg. Net als Barbara’s moeder – die met onnoemlijke pijn in het hart haar dochter bij elke stap steunde – gunde ik het haar om te sterven. Ik ben er trots op dat ik haar heb kunnen helpen.”

Geplaatst op Fotografie: Martijn Beekman. Tekst: Teus Lebbing © Expertisecentrum Euthanasie.